Okna w oddymianiu grawitacyjnym

Alfa-System > artykuły > Systemy oddymiania > Okna w oddymianiu grawitacyjnym

Okna w oddymianiu grawitacyjnym

Systemy oddymiania poprzez usuwanie nadmiaru ciepła, dymu oraz innych produktów spalania ze strefy objętej pożarem zapewniają utrzymywanie warstwy o niewielkim zadymieniu utrzymując drożność dróg ewakuacyjnych i pożarowych, dając w ten sposób możliwość ewakuacji i ułatwiając akcję gaśniczą. Poza tym obniżają temperaturę warstwy dymu zmniejszając oddziaływania termiczne na dach i konstrukcję budynku, a tym samym utrudniają rozprzestrzenianie się pożaru, czego wymiernym efektem są mniejsze straty materialne.

Według najnowszych badań, przebywającym w zasięgu pożaru ludziom, zagrażają najbardziej dym oraz toksyczne gazy. Ponad 90% wszystkich ofiar pożarów budynków umiera na skutek zatrucia gazami. Dodatkowo należy liczyć się ze stratami materialnymi powstałymi na skutek zadymienia.

Okna oddymiające a przepisy

Zgodnie z polskimi przepisami, zastosowanie systemów oddymiania pozwala powiększyć dopuszczalne strefy pożarowe w budynku i obniżyć wymaganą klasę odporności ogniowej konstrukcji.
Norma EN 12101-2 Systemy kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła. Część 2: Wymagania techniczne dotyczące klap dymowych, precyzuje wymagania dotyczące tradycyjnych klap dymowych montowanych na dachu oraz klap dymowych montowanych w ścianie, zwanych potocznie oknami oddymiającymi. Norma ta została wprowadzona do obligatoryjnego stosowania we wszystkich krajach UE od 1 kwietnia 2004 r., równolegle z regulacjami krajowymi. Od 1 września 2006 r. nowe regulacje europejskie ostatecznie zastąpiły krajowe regulacje, także w Polsce.
Zgodnie z normą EN 12101-2, okienny system oddymiania (okno + napęd, tzw. NSHEV od angielskiej nazwy Natural Smoke and Heat Exhaust Ventilation) powinien stanowić kompletne rozwiązanie oznakowane znakiem CE, zgodnie z Dyrektywą 93/68/WE. Na rynku polskim oferowane są już przetestowane i certyfikowane rozwiązania, składające się okien oddymiających wraz z odpowiednim systemem sterowania.

Zasada działania systemu oddymiania

Przy grawitacyjnym systemie odprowadzania dymu i gorąca w czasie pożaru, za pomocą automatycznych napędów otwarte zostają otwory oddymiające w fasadach lub w dachu budynku. Przez te otwory wydostają się na zewnątrz trujące gazy, dym i gorące powietrze, dzięki czemu drogi ewakuacji spełniają swoją rzeczywistą funkcję w kompleksowym zabezpieczeniu przeciwpożarowym budynku.
W celu polepszenia naturalnego ciągu, stosuje się w dolnych częściach budynku dodatkowe otwierane elementy, doprowadzające świeże powietrze. Ogromne znaczenie dla rozpoczęcia skutecznej ewakuacji ludzi ma czas otwarcia klap i okien w górnej części budynku oraz urządzeń doprowadzających powietrze z zewnątrz (napowietrzających).
System zostaje wyzwolony przy pomocy czujki dymowej, przycisku oddymiania lub zewnętrznych urządzeń wyzwalających. Całością systemu zarządza centrala.

Okienne systemy oddymiania

Główne funkcje:

– odprowadzanie dymu i ciepła w przypadku pożaru wewnątrz budynku z wykorzystaniem okien głównie na klatkach schodowych budynków użyteczności publicznej, w pasażach i atriach centrów handlowych,
– codzienna naturalna wentylacja pomieszczeń (przewietrzanie) w normalnych warunkach eksploatacji, bez wywoływania stanu alarmowego; zapewnienie dostatecznego dopływu świeżego powietrza i odprowadzenie powietrza zużytego (zanieczyszczonego).
Możliwe jest wykorzystanie w systemie okien wbudowanych w budynku. Istotną cechą okien w systemie oddymiania jest sprawność działania – otwierania i zamykania. Szczególną uwagę należy zwrócić na dokładne dopasowanie skrzydła do ościeżnicy, nie powodujące zakleszczania się tych elementów.
W domach z szybami windowymi można zastosować lamelowe okna oddymiające w zintegrowanym systemie oddymiania szybów windowych i klatek schodowych. Przykładem takiego rozwiązania jest system LSC (Lift Smoke Control) firmy D+H.

Instalacja systemów oddymiających w budynkach posiadających więcej niż 5 kondygnacji jest obowiązkowa. Aktualnie obowiązująca norma europejska EN 2101-2 dotyczy całego systemu: sterowania, siłowników i okna.
Wchodzące w skład systemu okno oddymiające ma zawiasy umieszczone na dole – dzięki temu uaktywniony system tworzy naturalny „komin”, który bez przeszkód odprowadza dym ze środka budynku podczas pożaru. Liczne testy potwierdziły dodatkowo, że nawet przy silnym wietrze, niskich temperaturach i obfitym śniegu system funkcjonuje bez zastrzeżeń. Użyte materiały wytrzymują temperaturę do 300°C bez wpływu na ich prawidłowe funkcjonowanie.

Typy okien oddymiających

– okna o poziomej osi otwierania umieszczonej na dolnej lub górnej krawędzi okna – uchylane od góry (okna uchylne) lub od dołu (okna odchylne) – otwierane na zewnątrz lub do wewnątrz obiektu,
– okna obrotowe o poziomej osi otwierania umieszczonej w połowie wysokości okna,
– okna obrotowe o pionowej osi otwierania (na zewnątrz lub do wewnątrz obiektu) ,
– okna lamelowe (żaluzjowe), czyli specjalna wersja okien obrotowych. Stanowią one ciąg umieszczonych poziomo wydłużonych skrzydeł okiennych obracających się wokół poziomej osi obrotu.

Materiał profili okien oddymiających

– drewno impregnowane,
– PVC o podwyższonej wytrzymałości na uderzenie, z wewnętrznymi kształtownikami stalowymi,
– aluminium zabezpieczone antykorozyjnie przez anodowanie lub lakierowanie.

Miejsce montażu

Okna oddymiające mogą być ścienne (fasadowe) – montowane na elewacji budynku i dachowe (połaciowe) – montowane na dachach o różnym nachyleniu połaci i wykonanych z różnych materiałów, w tym również na dachach szklanych.

Elementy systemu:

– okno o odpowiedniej konstrukcji,
– urządzenia sterujące: elektryczne centrale sterowania oddymianiem, pneumatyczne skrzynki alarmowe,
– elementy wyzwalające: czujki dymu, czujki termiczne w systemach elektrycznych, termowyzwalacze w systemach pneumatycznych, bezpieczniki termiczne w zamkach zatrzaskowych (system ze sprężynami gazowymi), ręczne przyciski sterowania oddymianiem RPO-1,
– siłowniki uruchamiające okno: elektryczne (wrzecionowe, zębatkowe lub łańcuchowe), pneumatyczne, sprężyny gazowe,
– konsole do siłowników,
– zamki zatrzaskowe do okien ze sprężynami gazowymi.

Wyposażenie dodatkowe

Automatyka pogodowa (opcjonalnie):
– centrale automatyki pogodowej,
– czujniki wiatru i deszczu,
– przyciski wentylacyjne (przewietrzania).

System oddymiania przez szklany dach

System oddymiania przez okna

Warunki wprowadzania na rynek okien oddymiających

Warunkiem wprowadzania wyrobu budowlanego do obrotu jest oznakowanie go znakiem CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną lub znakiem budowlanym B (w przypadku okresu przejściowego lub braku normy zharmonizowanej). Do wyrobów powinna zostać wystawiona deklaracja zgodności. Do wystawienia deklaracji zgodności, w przypadku klap dymowych i okien oddymiających, wymagany jest certyfikat wydany przez uprawnioną jednostkę certyfikującą, po przeprowadzeniu procesu certyfikacji.

Dokumentem odniesienia do klap i okien oddymiających jest norma PN-EN 12101-2. Norma ta jest normą zharmonizowaną, a więc przyjętą także przez Polskę i obligatoryjną do stosowania, a wyroby opisane w tej normie podlegają obowiązkowi znakowania CE.

Najbardziej popularne są aluminiowe okna oddymiające. Dlatego producenci napędów często przeprowadzają certyfikację napędów własnej produkcji z kolejnymi profilami aluminiowymi czołowych producentów. Dzięki temu produkcja kompletnego okiennego systemu oddymiania opiera się na współpracy producenta napędów z poszczególnymi producentami stolarki okiennej, produkującymi okna na certyfikowanych profilach. Z uwagi na występujące różnice w systemach aluminiowych, do każdego systemu projektowane są specjalne konsole do montażu napędów, co pozwala na kompleksową i szybką obsługę producentów stolarki aluminiowej. Certyfikat obowiązuje na terenie całej Unii Europejskiej – we wszystkich krajach UE norma EN 12101-2 jest obligatoryjna. Stosowanie okiennego systemu oddymiania bez certyfikatu CE jest niedopuszczalne.

Dobór odpowiedniego rozwiązania (okien i napędów), zgodnie z obowiązującą normą powinien być uzależniony od parametrów i charakterystyki danego budynku. Różnorodność oferty daje możliwość pełnej swobody architektonicznej w procesie planowania oraz realizowania projektów. System oddymiania powinien być montowany przez wykwalifikowany w tym celu personel, a dobrane urządzenia oznaczone etykietą CE, na której zawarte będą szczegółowe informacje dotyczące danego systemu oddymiania, m.in. nazwa i typ klapy dymowej, powierzchnia czynna, klasy obciążenia wiatrem i śniegiem, skuteczność w niskiej temperaturze, niezawodność i odporność na działanie wysokiej temperatury.


Rys. 1. Wpływ bocznego wiatru na działanie klapy oddymiającej


Rys. 2. Zalecane usytuowanie okna FSP w dachu

Sposób obliczania czynnej powierzchni oddymiania

Czołowi dostawcy okien oddymiających oferują programy komputerowe do obliczania czynnych powierzchni oddymiania okien zgodnie z normą EN 12101-2. Programy te korzystają z bezwymiarowych współczynników wypływu Cv określonych w sposób doświadczalny, w zależności od kąta otwarcia, sposobu otwierania okna i na tej podstawie określają czynną powierzchnię oddymiania.
Po wprowadzeniu danych dokonywane są obliczenia okna oddymiającego. Wynikiem kalkulacji jest specyfikacja okna, w której znajdują się wszystkie niezbędne informacje potrzebne do produkcji okna:
– wymiary skrzydła
– system, z którego ma zostać wykonane okno
– typ ramy oraz skrzydła
– rodzaj szyby
– napęd, który należy zastosować do okna
– miejsce i sposób montażu napędu.

W specyfikacji znajdują się także klasyfikacje w świetle normy PN-EN 12101-2: klasyfikacja niezawodności, klasyfikacja obciążenia śniegiem, klasyfikacja działania w niskiej temperaturze, klasyfikacja obciążenia wiatrem, klasyfikacja odporności na wysoką temperaturę.
Na podstawie zadanych parametrów program oblicza wymiar geometryczny okna w świetle, następnie wymiar ten jest przemnażany przez odpowiedni współczynnik wypływu Cv w zależności od warunków i sposobu otwierania okna.
Poprzez zmienne ustawienia skrzydeł okien lamelowych możliwe jest zapewnienie aż 80% powierzchni otwartej w stosunku do powierzchni całkowitej okna. W przypadku standardowych konstrukcji okien rozwieralnych lub obrotowych oznaczałoby to otwarcie okna prawie na oścież. Należy też wspomnieć, że zarówno okna rozwieralne jak i obrotowe (chociaż w trochę mniejszym stopniu) w trakcie ruchu skrzydła do pełnego otwarcia zajmują znaczną powierzchnię pomieszczenia – dotyczy to szczególnie okien o dużych powierzchniach, które obecnie są bardzo popularne wśród architektów projektujących fasady.
Maksymalne wykorzystanie powierzchni wentylacji i szybki czas otwarcia sprawia, że okna lamelowe niezastąpione są w systemach oddymiania budynków oraz wszędzie tam, gdzie istotne jest zapewnienie optymalnego przewietrzania.

Poprzez zmienne ustawienia skrzydeł okien lamelowych możliwe jest zapewnienie aż 80% powierzchni otwartej w stosunku do powierzchni całkowitej okna. W przypadku standardowych konstrukcji okien rozwieralnych lub obrotowych oznaczałoby to otwarcie okna prawie na oścież. Należy też wspomnieć, że zarówno okna rozwieralne jak i obrotowe (chociaż w trochę mniejszym stopniu) w trakcie ruchu skrzydła do pełnego otwarcia zajmują znaczną powierzchnię pomieszczenia – dotyczy to szczególnie okien o dużych powierzchniach, które obecnie są bardzo popularne wśród architektów projektujących fasady.
Maksymalne wykorzystanie powierzchni wentylacji i szybki czas otwarcia sprawia, że okna lamelowe niezastąpione są w systemach oddymiania budynków oraz wszędzie tam, gdzie istotne jest zapewnienie optymalnego przewietrzania.

Aluminiowe okna oddymiające z pocienionymi profilami dzięki estetycznej budowie znakomicie nadają się do stosowania w dachach szklanych, jak również konstrukcjach pionowych (fasady szklane, elewacje). Wypełnienie okna stanowić może pojedynczy lub podwójny panel aluminiowy, szkło laminowane lub hartowane albo płyta poliwęglanowa lub inne materiały wypełniające do grubości 40 mm. Okna takie z powodzeniem stosowane są w obiektach handlowych, biurowych, użyteczności publicznej, atriach.
Mogą być dostarczane wersji nieizolowanej lub izolowanej termicznie w celu uniknięcia wpływu mostka cieplnego. Okno jest oferowane w wersji surowego aluminium, anodowanej lub malowanej proszkowo na dowolny kolor z palety RAL.

Znakowanie okien oddymiających i dokumenty odbiorowe
Każde wyprodukowane okno przechodzi przez zakładową kontrolę produkcji. Po sprawdzeniu i zainstalowaniu na oknie napędu, okno oznakowywane jest znakiem CE. Do każdego typu okna wydawana jest deklaracja zgodności z certyfikatem.
Podczas odbioru końcowego okiennego systemu oddymiania powinny być wymagane następujące dokumenty:
– oznakowanie CE na oknie
– deklaracja zgodności z certyfikatem z numerem jednostki notyfikowanej, która wystawiła certyfikat
– elementy sterowania systemem oddymiania – dokumenty zgodnie z obowiązującymi przepisami.


Ważną cechą okna oddymiającego jest uwzględnienie wpływu wiatru na działanie okna. Przykładowo w przypadku okna oddymiającego FSP zawiasy umieszczono na dolnej jego krawędzi tak, że jego funkcjonowanie przypomina odwrócone okno klapowe. Skrzydło chroni otwór oddymiający od negatywnego wpływu bocznego wiatru podczas działania systemu (kiedy okno jest otwarte – patrz rys. 1). Okno posiada dwa siłowniki elektryczne (24 V), które automatycznie otwierają okno poprzez sygnał elektryczny podany z centralki sterującej systemu oddymiania, aktywowanej przez czujkę dymu. Zastosowanie siłownika elektrycznego w oknie oddymiającym daje dodatkowo możliwość codziennej wentylacji pomieszczeń.


Okna oddymiające powinny mieć oznakowanie CE, co jest gwarancją ich zgodności z normą EN 12101-2 dla klap dymowych do odprowadzania dymu i ciepła.

… oznacza to, że okna zostały przetestowane pod kątem:
– niezawodności działania okna, łącznie z funkcją ogólnej wentylacji codziennej
– wydajnego aerodynamicznie obszaru otwarcia, określającego wskaźnik wentylacji odprowadzającej dym i ciepło
– prawidłowego otwierania okna obciążonego śniegiem
– stabilności i możliwości działania okna nawet przy wystawieniu na ssanie wiatru
– niezawodności systemu przy niskich temperaturach w czasie zimy
– odporności okna na wysoką temperaturę spowodowaną pożarem.